فرم موسیقیایی چیست؟

فرم موسیقیایی چیست؟ در این آموزش به فرم ، اجزا و انواع آن به صورت خیلی ساده خواهیم پرداخت. اکنون تعریف فرم موسیقی.

برای آموزش موسیقی جامع و برنامه‌ریزی شده اینجا را بخوانید.

فرم موسیقیایی چیست؟

همانگونه که در سایر آموزش‌ها گفته شده ، موسیقی کاملا متکی بر زمان است و عناصر آن مشمول زمان هستند. موسیقی در همین بعد پویای خود است که ساختار پیدا می‌کند. (بعد ایستا و لحظه‌ای موسیقی شامل یک سری عناصر چون صداهای همزمان و فواصل همزمان است.)

جزء اصلی فرم همان ملودی و هارمونی است که در قالب زمان محتوا پیدا می‌کند.

اجزای اصلی و شیوه آنالیز

طبق پیشفرض این مقاله آموزشی ، ما برای تعریف اینکه فرم موسیقیایی چیست؟ مبنا را روی یک ایده یا طرح ملودیک قرار می‌دهیم که می‌تواند شامل چند جمله یا سکوئنس (سکانس) باشد.

سپس فرم را بر اساس همین طرح ملودی به دو روش تجزیه و تحلیل (آنالیز) و ترکیب (سنتز) بررسی می‌کنیم.

بر همین اساس پارامترهای فرم را در دو بخش مهم بررسی خواهیم کرد: پارامترهای آنالیز جملات ملودی ، و پارامترهای ترکیب جملات ملودی (تکنیک‌های پایه فرم)

پارامترهای آنالیز یک ایده ملودی

یک ایده یا طرح ملودی ویژگی‌های مشخصی دارد که می‌توان بررسی کرد:

۱. مرکب از سکوئنس‌ها: در موسیقی سنتی ایرانی و کلاسیک غربی و برخی موسیقی‌های دیگر ، موضوع سکوئنس خیلی نمود دارد. اینها الگوهای ریتمیک و ملودیکی هستند که در سطوح مختلف در یک تنالیته تکرار می‌شوند. (مثلا تونال ، سوم و پنجم) سکوئنس‌ها نیز به نوبه خود از موتیف‌ها ساخته شده‌اند.

۲. طرح ملودی: که می‌تواند بالارونده ، پایین‌رونده ، کمانی محدب و یا مقعر باشد.

۳. پیوستگی یا گسستگی ملودیک: نت‌ها می‌توانند پیوسته حرکت کنند و یا اینکه پرش داشته باشند.

۴. الگوهای تنالیته گام: مانند آرپژها ، آکسان‌های تونال (پنج به یک) و … .

۵. الگوهای ریتمیک: که از موتیف‌ها شروع می‌شود و به کل ایده و طرحواره ملودیک گسترش می‌یابد.

۶. الگوهای داینامیک: که شامل بلند شدن یا کوتاه شدن ولوم آهنگ است. به صورت کرشندو یا دکرشندو

۷. الگوهای سرعت تمپو: که شامل افزایش یا کاهش در سرعت اجرای آهنگ است.

۸. و … موارد دیگر.

حال به بررسی پارامترهای ترکیبی این طرحواره‌های ملودیک می‌پردازیم. یا همان تکنیک‌های پایه فرم.

تکنیک‌های پایه فرم

تکنیک‌هایی پایه که سبب می‌شوند فرم موسیقیایی شکل بگیرد ، عبارتند از:

تکرار: تکرار چند جمله یا سکانس (سکوئنس) از ملودی به همان صورت یا بسیار مشابه

تضاد: ایجاد تضاد در ملودی اولیه یا اجرای آن با یک ساز که جنس صدایی متضاد با صدای ساز قبلی داشته باشد.

این تضاد در تمامی موارد ذکر شده در پارامترهای آنالیز ایده ملودیک می‌تواند رخ دهد.

واریاسیون (دگرگونی): تکرار چند جمله یا سکانس به شکل تغییریافته که برخی درون‌مایه‌های جملات یا سکانس‌های ابتدایی در آن وجود داشته باشد.

کارکرد تکنیک‌های پایه فرم

تکرار سبب وحدت و یکپارچگی آهنگ می‌گردد ، در حالی که تضاد سبب ایجاد تنوع در آن می‌شود.

واریاسیون یا دگرگونی نیز هر دو جنبه را به موازات هم حفظ می‌کند. (یکپارچگی و تنوع)

انواع فرم موسیقی

در این قسمت برخی از فرم‌های موسیقی را معرفی خواهیم کرد.

دوتایی (باینری): این فرم شامل دو بخش می‌شود. یک بخش شامل جملات اصلی و ابتدایی ملودی آهنگ ، و در بخش دوم تضاد به وجود آورده می‌شود. این فرم را ساده‌ترین فرم موسیقی می‌توان دانست.

این دو بخش را با حروف A و B انگلیسی نیز نشان داده شده و خیلی ساده فرم AB هم نامیده می‌شود. هر کدام از دو بخش ممکن است به زیربخش‌هایی نیز تقسیم گردد. به عنوان مثال پس از تقسیم به زیربخش‌ها ، فرم aabb خواهیم داشت.

فرم سه‌تایی (ترنری): این فرم از سه بخش تشکیل شده:

۱. بخش اول: ایده اصلی A

۲. بخش دوم: تضاد ایده اصلی B

۳. بخش سوم: برگشت A

ممکن است بخش سوم ایده‌ای متفاوت یا واریاسیون شده از بخش A مطرح گردد و با ‘A نیز نشان داده می‌شود.

در حالتی که بخش سوم با بخش نخست یکسان یا مشابه باشد ، می‌توان آن را “دوتایی برگشتی” نیز نامید.

در این فرم نیز هر یک از بخش‌ها می‌تواند به دو یا سه زیربخش تقسیم گردد.

مابین بخش‌ها می‌تواند سکوت ، پاساژ و یا بریج وجود داشته باشد تا شنونده آماده شنیدن بخش بعدی گردد.

مثال

مثلا یک موسیقی ساده پاپ می‌تواند از این بخش‌ها تشکیل شود:

۱. بخش اول: ورس اول ، کروس

۲. بخش دوم: ورس دوم ، کروس

۳. بخش سوم: تکرار ورس اول.

بین این بخش‌ها می‌توان بریج (پل) گذاشت. هم‌چنین بعد از تکرار پایانی ورس اول می‌توان یک بخش کوتاه خاتمه قرار داد.

فرم‌های بسیار متنوعی در انواع موسیقی‌ها وجود دارد که هر کدام باید در جای خودش مورد بررسی قرار بگیرد. مانند سونات ، منوئه ، سنفونی و … در موسیقی کلاسیک غرب. اما همین فرم‌ها نیز معمولا شکل پیچیده‌تر فرم‌های ساده باینری و ترنری هستند.

در این بخش راجع به اینکه فرم‌های موسیقیایی چیست صحبت کردیم.