کشاورزی ارگانیک چیست؟

کشاورزی ارگانیک چیست؟ در این مقاله بر آن هستیم تا درباره این نوع کشاورزی توضیحاتی را ارائه دهیم. با ما همراه باشید.

هم‌چنین بخوانید: بیودیزل چیست؟

کشاورزی ارگانیک گاهی اوقات کشاورزی بیولوژیکی یا زیست محیطی نامیده می‌شود، روش‌های سنتی کشاورزی مبتنی بر حفاظت را با فناوری‌های کشاورزی مدرن ترکیب می‌کند. بر تناوب محصولات، مدیریت طبیعی آفات، تنوع محصولات و دام و بهبود خاک با افزودن کمپوست و کودهای حیوانی و سبز تأکید دارد.

کشاورزان ارگانیک از تجهیزات مدرن، انواع محصولات بهبود یافته، شیوه‌های حفاظت از خاک و آب و آخرین نوآوری‌ها در تغذیه و نگهداری دام استفاده می‌کنند (John P. Reganold and Jonathan M. Wachter)

در تعریفی دیگر کشاورزی ارگانیک را می‌توان به عنوان یک فرآیند کشاورزی تعریف کرد که از کودهای بیولوژیکی و کنترل آفات به دست آمده از ضایعات حیوانی یا گیاهی استفاده می‌کند. کشاورزی ارگانیک در واقع به عنوان پاسخی به رنج‌های زیست محیطی ناشی از استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی و کودهای مصنوعی آغاز شد. به عبارت دیگر، کشاورزی ارگانیک سیستم جدیدی از کشاورزی یا کشاورزی است که تعادل اکولوژیکی را تعمیر، حفظ و بهبود می‌بخشد.

از سال 1970، غذاهای ارگانیک در مقیاس جهانی مورد توجه قرار گرفته است. امروزه بسیاری از کشاورزان برای جذب مصرف کنندگان و افزایش درآمد، روش‌های ارگانیک را اجرا می‌کنند. به نوبه خود، این شیوه‌های زراعی باعث ترویج تناوب زراعی، تنوع زیستی و غیره می‌شوند و آفت‌کش‌ها و کودهای مصنوعی را ممنوع می‌کنند. با این حال، علیرغم این واقعیت که سیستم‌های ارگانیک حجم کمتری از غذا تولید می‌کنند، برخی از نویسندگان نشان داده‌اند که غذاهای ارگانیک مغذی‌تر از غذاهای معمولی هستند و دارای محتوای بالاتری از ویتامین C یا آنتی‌اکسیدان‌ها هستند.

کشاورزی ارگانیک و محیط زیست

به طور کلی، کشاورزی ارگانیک نسبت به کشاورزی معمولی احترام بیشتری نسبت به محیط زیست قایل است، زیرا مصرف کودهای معدنی و سموم دفع آفات را کاهش می دهد، اگرچه استفاده از برخی آفت‌کش‌های غیرمصنوعی مانند گوگرد، سولفات مس، پرمنگنات پتاسیم و غیره، مجاز هستند. در حال حاضر تعداد مزارع ارگانیک و در نتیجه وسعت زمین‌های کشاورزی ارگانیک را افزایش داده‌اند. در اتحادیه اروپا، کل مساحت اختصاص داده شده به کشاورزی ارگانیک هم‌چنان در حال افزایش است و تقریباً 13.8 میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی را در سال 2019 پوشش می‌دهد. به همین ترتیب، بودجه اختصاص یافته به کشاورزی ارگانیک نیز افزایش یافته است.

تاریخچه

مفاهیم کشاورزی ارگانیک در اوایل دهه 1900 توسط سر آلبرت هاوارد، اف.اچ کینگ، رودولف اشتاینر و دیگران که معتقد بودند استفاده کودهای حیوانی (اغلب به صورت کمپوست)، محصولات پوششی، تناوب زراعی و کنترل آفات مبتنی بر بیولوژیک توسعه یافتند. منجر به یک سیستم کشاورزی بهتر می شوند. هاوارد که در هند به عنوان محقق کشاورزی کار کرده بود، از شیوه‌های کشاورزی سنتی و پایداری که در آنجا با آن مواجه شد الهام گرفت و از پذیرش آن‌ها در غرب حمایت کرد. چنین اقداماتی بیشتر توسط مدافعان مختلف، مانند: رودال و پسرش رابرت، در دهه 1940، که مجله باغبانی و کشاورزی ارگانیک و تعدادی متون در مورد کشاورزی ارگانیک را منتشر کردند، توسعه یافت. تقاضا برای مواد غذایی ارگانیک در دهه 1960 با انتشار کتاب بهار خاموش توسط راشل کارسون تحریک شد که میزان آسیب های زیست محیطی ناشی از حشره کش ها را مستند کرد.

پیوند ناگسستنی کشاورزي ارگانیک و امنیت غذایی

حقیقت در این امر نهفته است که تحقق امنیت غذایی و نیازهاي کشاورزي ملزومات اکولوژیکی را می‌طلبد و در این راستا عده‌اي بر این باورند که امنیت غذایی تحقق پیدا نمی‌کند مگر اینکه نگاه جدي به کشاورزي ارگانیک، تولید مواد غذایی و تجارت مواد در بازارهاي جهانی داشته باشیم و هم چنین بایستی حفاظت محیطی و بهداشت محیط را در تهیه مواد غذایی براي همگان لحاظ کرده و کشاورزي را جهت جلوگیري از بحران محیطی و تحقق توسعه پایدار، به کار گیریم و اولویت را در بین نظام متداول کشاورزي به کشاورزي ارگانیک جهت امنیت غذایی پایدار داده و آینده درخشانی را براي جمعیت جهانی ایجاد نماییم. گفتنی است که گذر کشاورزي ارگانیک در سطوح متعدد محلی و منطقه اي جهت امنیت غذایی امري محتوم و حتمی است.

تنوع زیستی پایه کشاورزي ارگانیک بوده ولی با استیلاي کشت تک محصولی صدمات جبران ناپذیري برآن وارد شده و تخریب را گریبان گیر آن ساخته است. در کل، تنوع زیستی در کشاورزي ارگانیک عنصر کلیدي امنیت غذایی در سطوح محلی و داخلی می باشد. تقویت و تشدید کشاورزي پایدار براي تقویت و تشدید امنیت غذایی در سطوح محلی و ملی امري واجب می‌باشد و کشاورزي ارگانیک همچنان مدافع و حفظ امرار معاش مردم، محیط و فرهنگ‌هاي غذایی مختلف می‌باشد.

جایگاه کشاورزي ارگانیک در ایران

تاریخچه کشاورزي ارگانیک به نیمه اول قرن بیستم، زمانی که کشاورزي پیشرفته و مدرن در مقیاس گسترده شروع به ظهور کرد، بر می‌گردد. در حال حاضر کشاورزي ارگانیک سیستمی است که بسیار سریع در حال رشد و گسترش می‌باشد و در اکثر کشورها به ویژه کشورهاي اروپایی، گسترش کشاورزي ارگانیک (تا حدود 20 درصد محصولات کشاورزي) را در کارهاي عملیاتی خود جاي داده‌اند و در آیندهاي نه چندان دور اساسی‌ترین و مهم‌ترین ویژگی حضور در بازارهاي جهانی از جمله براي محصولات باغی، توزیع محصولات عاري از ترکیبات شیمیایی و ارگانیک خواهد بود. در این مورد ایران از پتانسیل و توانایی بالایی در تولید محصولات ارگانیک و سالم برخوردار است و باید از این قابلیت به عنوان یک امتیاز در تولید محصولات ارگانیک استفاده شود.

در کشور ما نیز با توجه به شرایط خشک محیطی و فراوانی نیروي کار، تولید محصولات ارگانیک اقتصادي‌تر و راحت‌تر از دیگر مناطق جهان به نظر می‌رسد. اگرچه نتایج مطالعات نشان می‌دهد سطح زیر کشت این محصولات در ایران به 50 هزار در هکتار رسیده است با این حال موانع و مشکلات بسیاري براي تولید این محصولات مفید در کشورمان وجود دارد. (درویشی، 1393)

سال 2017 برای کشاورزی ارگانیک ایران سال موفقیت‌آمیزی بوده است. در این سال وزارت جهاد کشاورزی کمیته کشاورزی ارگانیک را برای ارائه برنامه اقدامات و سیاست‌های مرتبط برای توسعه کشاورزی ارگانیک در ایران ایجاد کرده و در برنامه پنجم توسعه اختصاص 25 درصد از اراضی کشور به کشت ارگانیک پیش بینی شده بود. هم‌چنین در بند و ماده 41 برنامه ششم توسعه حمایت از محصولات ارگانیک در راستای ارتقای سلامت انسان و جامعه به عمل آمده است. در سال 2016 ایران دارای 49373 هکتار سطح زیر کشت ارگانیک بوده است که از این میزان 18871 هکتار سطوح زیر کشت محصولات زراعی بوده‌اند. اولین محصول ارگانیک تولید شده در ایران گلاب ارگانیک استخراج شده از نهال گل محمدی بود که در کرمان تولید شد.

آینده کشاورزی ارگانیک در ایران به نظر مثبت است. نرخ رشد تولید محصولات ارگانیک در چند سال گذشته نوید بخش گسترش سریع و قابل توجه این بخش است. براساس گزارش جهان کشاورزی ارگانیک سال 2018( آمار سطح زیر کشت ارگانیک برای سال های 2013 تا 2016 ،)رشد سالانه سطح زیرکشت ارگانیک در کشور ایران بیش از چهار درصد بوده است. همچنین سهم ایران از کشت محصولات ارگانیک جهان در سال 2016 حدود 04/0 درصد بوده است.

مزایای کشاورزی ارگانیک

از لحاظ اقتصادی: در کشاورزی ارگانیک، هیچ کود گران‌قیمت، آفت‌کش، یا بذر HYV (High-yielding variety) برای کاشت محصولات مورد نیاز نیست. بنابراین هیچ هزینه اضافی وجود ندارد.

بازگشت سرمایه خوب: با استفاده از نهاده‌های ارزان‌تر و محلی، کشاورز می‌تواند بازده سرمایه‌گذاری خوبی داشته باشد.

تقاضای بالا: تقاضای زیادی برای محصولات ارگانیک در سراسر جهان وجود دارد که از طریق صادرات درآمد بیشتری ایجاد می‌کند.

تغذیه: در مقایسه با محصولات شیمیایی و کودهای شیمیایی، محصولات ارگانیک مغذی‌تر، خوشمزه‌تر و برای سلامتی مفید هستند.

سازگار با محیط زیست: کشاورزی محصولات ارگانیک عاری از مواد شیمیایی و کود است، بنابراین به محیط زیست آسیب نمی‌رساند.

معایب کشاورزی ارگانیک

نامناسب بودن: مسئله اصلی کشاورزی ارگانیک نبود زیرساخت و بازاریابی نامناسب محصول است.

تولید کمتر: محصولات حاصل از کشاورزی ارگانیک در سالهای اولیه نسبت به محصولات شیمیایی کمتر است. بنابراین، کشاورزان برای تطبیق تولید در مقیاس بزرگ مشکل دارند.

ماندگاری کوتاه‌تر: محصولات ارگانیک ماندگاری کوتاه‌تری نسبت به محصولات شیمیایی هستند.

تولید محدود: محصولات خارج از فصل محدود هستند و گزینه های کمتری در کشاورزی ارگانیک دارند.

انواع کشاورزی ارگانیک

کشاورزی ارگانیک به دو نوع تقسیم می شود:

• کشاورزی ارگانیک یکپارچه
• کشاورزی ارگانیک خالص

کشاورزی ارگانیک خالص به معنای اجتناب از تمام مواد شیمیایی غیر طبیعی است. در این فرآیند کشاورزی، تمام کودها و آفت کش ها از منابع طبیعی مانند پودر استخوان یا پودر خون به دست می آیند.

کشاورزی ارگانیک یکپارچه شامل ادغام مدیریت آفات و مدیریت مواد مغذی برای دستیابی به نیازها و نیازهای اکولوژیکی است.

قوانین تولید محصولات ارگانیک

تولید ارگانیک به معنای رعایت قوانین کشاورزی ارگانیک است. این قوانین بر اساس اصول کلی و خاص برای ارتقای حفاظت از محیط زیست، حفظ تنوع زیستی اروپا و ایجاد اعتماد مصرف کنندگان به محصولات ارگانیک طراحی شده اند. این مقررات بر تمام زمینه های تولید ارگانیک حاکم است و بر چند اصل کلیدی استوار است، مانند:

• ممنوعیت استفاده از GMOs؛
• منع استفاده از پرتوهای یونیزان؛
• محدود کردن استفاده از کودهای مصنوعی، علف‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها؛
• ممنوعیت استفاده از هورمون ها و محدود کردن استفاده از آنتی بیوتیک ها فقط در مواقع ضروری برای سلامت حیوانات.
این بدان معنی است که تولیدکنندگان ارگانیک باید رویکردهای مختلفی را برای حفظ حاصلخیزی خاک و سلامت حیوانات و گیاهان اتخاذ کنند، از جمله:

• تناوب زراعی؛
• کشت گیاهان تثبیت کننده نیتروژن و سایر محصولات کود سبز برای بازگرداندن حاصلخیزی خاک؛
• ممنوعیت استفاده از کودهای نیتروژن معدنی؛
• برای کاهش تأثیر علف‌های هرز و آفات، کشاورزان ارگانیک گونه‌ها و نژادهای مقاوم و تکنیک‌هایی را انتخاب می‌کنند که کنترل طبیعی آفات را تشویق می‌کنند.
• تقویت دفاع ایمنی طبیعی حیوانات؛
• به منظور حفظ رفاه و سلامت حیوانات، تولیدکنندگان ارگانیک باید از افزایش ذخایر بدن جلوگیری کنند.

قوانین مربوط به دام

دامداران همچنین در صورت تمایل به عرضه محصولات ارگانیک باید شرایط خاصی را رعایت کنند. این قوانین شامل احترام به رفاه حیوانات و تغذیه حیوانات مطابق با نیازهای غذایی آنها است و برای محافظت از سلامت و محیط زیست حیوانات طراحی شده است. این قوانین همچنین به ایجاد اعتماد عمومی کمک می کند زیرا تضمین می کند که حیوانات پرورشی ارگانیک جدا از غیر ارگانیک نگهداری می‌شوند.

قوانین مربوط به زنجیره غذایی

قوانین تمام مراحل تولید، آماده سازی و توزیع (از تولید اولیه تا ذخیره سازی، فرآوری، حمل و نقل، توزیع و عرضه به مصرف کننده نهایی) را در بر می گیرد. این بدان معنی است که همه محصولات ارگانیک در اتحادیه اروپا از قوانین سختگیرانه از مزرعه تا چنگال(منظور سفره غذا هست) پیروی می کنند.

مقررات خاص برای فرآوری مواد غذایی و خوراک ارگانیک عبارتند از:

• جداسازی محصولات ارگانیک فرآوری شده در زمان و مکان از محصولات غیر ارگانیک؛
• محدودیت‌های خاص برای موادی که می‌توان به غذا و خوراک اضافه کرد و فهرست محدودی از افزودنی‌های تایید شده و کمک‌های فرآوری برای استفاده در تولیدات ارگانیک.
• قوانین واضح در مورد برچسب زدن و اینکه چه محصولاتی می توانند و نمی توانند از آرم ارگانیک استفاده کنند.
• حداقل محتوای ارگانیک محصولات 95٪ از مواد ارگانیک کشاورزی باید باشد و در شرایط سخت برای 5٪ باقی مانده به عنوان ارگانیک با استفاده از آرم ارگانیک برچسب زده شود.