ماتریس بوستون BCG چیست و چگونه بازار را تحلیل می‌کند؟

ماتریس بوستون BCG چیست و چگونه بازار را تحلیل می‌کند؟ روش کار آن چگونه است؟ در این نوشتار آموزشی بررسی خواهیم کرد.

روشی که ماتریس بوستون و یا ماتریس BCG یکی از ساده‌ترین روش‌های تحلیل محیط خرد بیرونی می‌باشد.

در این مقاله راجع به مدل SWOT صحبت کردیم و گفتیم که این مدل بر اساس نقاط قوت و ضعف درونی و فرصت‌ها و تهدیدهای پیرامونی ، ریشه تحلیل در مدیریت استراتژیک به شمار می‌رود.

کلیه تحلیل‌ها در مدیریت استراتژیک اغلب بر همین مبنا هست منتها در هر مدل و تحلیل ، پارامترهای آنالیز جزئی‌تر و اختصاصی‌تر خواهند شد.

برای مثال در مدل تحلیلی ماتریس بوستون ، سهم بازار و رشد بازار به عنوان شاخص‌های اصلی تحلیل در نظر گرفته شده و به ترتیب در محورهای X و Y قرار می‌گیرند. در این مدل با اندکی تسامح می‌توان سهم بازار را متمایل به نقاط قوت و ضعف و رشد بازار را به مثابه فرصت و تهدید دانست. (هر چند ممکن است دقیق نباشد.)

حال با توجه به دو آرایه سهم کم و سهم زیاد روی محور افقی و دو آرایه رشد کند و رشد سریع روی محور قائم می‌توان ماتریس دو در دو تشکیل داد و راجع به هر خانه آن بحث نمود.

ماتریس بوستون BCG و خانه‌های آن

خانه سگ: سهم نسبی کم از بازار + رشد کند

اگر محصول یا کسب و کار زیرمجموعه‌ای در این خانه قرار بگیرد ، به این مفهوم است که نه نقطه قوت کسب و کار شماست و نه فرصتی در بازار برای رشد آن وجود دارد.

خانه گاو شیرده: سهم نسبی زیاد از بازار + رشد کند

وجود محصول یا واحد کسب و کار در این خانه نشان‌دهنده این است که سهم زیاد از بازار را تصاحب کرده‌اید ، اما یا جای رشدی وجود ندارد یا اینکه رشد بازار پیش از این محقق شده و الان وقت سودآوری است.

هم‌چنین باید در مورد این خانه احتیاط کنید ، ممکن است دوره افول این محصول یا واحد کسب و کار نزدیک شود.

خانه علامت سؤال: سهم نسبی کم از بازار + رشد سریع

در این خانه ، محصول یا واحد کسب و کار شما سهم مناسبی از بازار ندارد ، اما جای رشد زیادی در این بازار وجود دارد.

خانه ستاره: سهم نسبی زیاد از بازار + رشد سریع

ایده‌آل‌ترین حالت ممکن در ماتریس بوستون. شما سهم نسبی زیاد از بازاری را در دستان خود دارید که بازاری رو به رشد دارد.

پس هم می‌توانید سودآوری در زمان حال داشته باشید و از رشد و کسب منافع در آینده نیز لذت ببرید.

روش جمع‌آوری داده در ماتریس بوستون

پیش از پرداختن به این موضوع در ابتدا بهتر است در مورد ماهیت داده‌ها در هر محور سهم نسبی بازار و رشد بازار بحث کنیم.

داده‌های مربوط به سهم نسبی بازار

با آنالیز شرکت خودتان و رقبا ، می‌توانید داده‌های مربوط به سهم نسبی بازار را به دست آورید. ماهیت این داده‌ها بیشتر ایستا است و مربوط به همین زمان کنونی می‌باشد.

داده‌های مربوط به رشد بازار

اما داده‌های مربوط به رشد بازار بیشتر ماهیت پویا و رفتاری دارند و در گذر زمان مشخص می‌شوند. بنابراین شما برای دستیابی به داده‌های صحیح نیاز به پیش‌بینی و تخمین از آینده دارید.

انواع تحلیل‌های بنیادی و تکنیکال در این حوزه برای داده‌کاوی شما مناسب خواهند بود.

تحلیل بنیادی بیشتر برپایه وضعیت فعلی بازار ، صورت مالی شرکت‌های رقیب و تراز دارایی و بدهی آن‌ها، مقایسه ارزش ذاتی و فعلی محصولات و خدمات ، تحلیل کلان متغیرهای محیطی (مانند آنچه که در تحلیل PEST دیدیم) و تخمین تأثیر هر یک بر وضعیت بازار می‌باشد.

اما تحلیل تکنیکال نوعی روش ریاضی و آماری است که بر روندها تأکید دارد. برای مثال روند فروش و بازاریابی شرکت‌های حاضر در یک بازار ویژه را بررسی کرده و با مطالعه الگوهای ایجاد شده در آن روندها ، به پیش‌بینی وضعیت آینده می‌پردازد.

اما برای دستیابی به این اطلاعات ساختاریافته ، ما نیاز به داده‌های خام داریم که مطابق با درس‌های گذشته از همان روش‌های مرسوم به دست می‌آیند:

۱. روش طوفان فکری
۲. روش پرسشنامه یا دلفی
۳. روش قرائت مستندات منتشر شده و ساخت مستندات مناسب با کسب و کار خودمان

و … .

ابزارهای آنالیز داده و تبدیل به اطلاعات ساختاریافته و دانش هم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

۱. انواع تحلیل‌های ریاضی و آماری (بنیادی ، تکنیکال و … .)
۲. استفاده از نرم‌افزارها
۳. داده‌کاوی و کلان‌داده (بیگ دیتا – Big Data)
۴. هوش مصنوعی

و … .

مراحل تحلیل و ایجاد استراتژی

اکنون با دانستن اطلاعاتی پیرامون اینکه ماتریس بوستون BCG چیست به یک برنامه جامع برای تحلیل و طراحی استراتژی مطابق با این ماتریس می‌پردازیم.

۱. مشخص کردن پورتفولیوی شرکت شما

در ابتدا بایستی سبد و پورتفولیوی شرکت خود را به طور کامل مشخص کنید. دارایی‌های کسب و کاری خود نظیر محصولات ، خدمات و واحد‌های کسب و کار زیرمجموعه یا SBU خود را به طور کامل مشخص کنید. زیرا این‌ها باید تحلیل شده ، در خانه‌های ماتریس قرار بگیرند و متناسب با وضعیتشان برای آن‌ها استراتژی تعیین شود.

۲. جمع‌آوری داده و تحلیل آن‌ها

در این مرحله ، کلیه داده‌هایی که می‌توانند درک مناسبی از سهم نسبی بازار و رشد بازار به شما بدهند را جمع‌آوری کنید. برخی روش‌ها در پاراگراف‌های پیشین توضیح داده شد. می‌توانید از آن‌ها نیز استفاده کنید.

۳. تحلیل داده‌ها و طراحی و ایجاد استراتژی مناسب با خانه‌های ماتریس بوستون

اگر محصول یا خدمت شما در بازاری با رشد کند یا حتی رو به افول باشد ، دو حالت وجود دارد.

۱- سگ: در این حالت شما بایستی آن محصول یا خدمت را بفروشید. زیرا شما اکنون سودآوری ندارید با توجه به چشم‌انداز آینده ، سرمایه‌گذاری در این بخش چندان معقول به نظر نمی‌رسد.

۲- گاو شیرده: استراتژی شما در این حالت بهتر است کسب بیشترین سود ممکن در زمان حال به علاوه سرمایه‌گذاری در یک شاخه مرتبط با رشد مناسب بازار باشد.

اما اگر در بازاری با رشد مناسب و چشم‌اندازی روشن باشید ، شرایط خیلی فرق خواهد کرد.

۳- علامت سؤال: اینجا رقابت نفس‌گیر شروع می‌شود. شما در بازاری با موقعیت رشد عالی هستید اما سهم مناسبی از آن بازار ندارید. این چالش بزرگی است. استراتژی مناسب برای این وضیت می‌تواند بازاریابی جاویژه (Niche Market) باشد. گوشه‌ها و ریزه‌کاری‌های بازار که از دید رقبا پنهان شده پیدا کنید و روی همان‌ها تمرکز کنید.

از استراتژی اقیانوس آبی استفاده کنید. ببینید چه نکاتی را می‌توانید از محصول یا خدمت خود حذف یا بدان اضافه کنید تا نهنگ یک اقیانوس آبی بی‌رقیب شوید.

۴- ستاره: همه چیز عالی است. فقط مراقب رقبا باشید تا سهم شما را از بازار نگیرند. به چرخه رشد محصول و خدمات دقت کنید تا درک کنید چه زمانی ممکن است رشد این بازار تمام شود.

مزایای ماتریس بوستون BCG

درک آن ساده است و دید خوبی از فرصت‌ها و تهدیدها در شمول رشد بازار ، و نقاط قوت و ضعف در شمول سهم نسبی بازار می‌دهد.

معایب ماتریس بوستون BCG

بسیاری از متغیرهای مهم را در نظر نمی‌گیرد. مثلا نمی‌گوید مفهوم رشد بازار دقیقا چیست و آن را به درک مخاطب واگذار می‌کند.

جمع‌بندی

در ابتدا مقدمات ماتریس بوستون یا ماتریس پورتفولیوی سهم بازار/رشد بازار را معرفی کردیم ، هر یک از محورها و خانه‌های آن را توضیح دادیم و از روش‌های جمع‌آوری داده و استراتژی‌های مناسب در هر موقعیت گفتیم. به امید توجه شما.