اصطلاحات موسیقی؛ فهرست ۵۹ واژه مهم در موسیقی + تعریف

اصطلاحات موسیقی ، که بخشی از آن‌ها با توجه به عناوین و سرفصل‌های مختلف علمی در موسیقی در اینجا و در یک دسته‌بندی ۱۱ گانه ذکر می‌گردند.

اصطلاحات بنیادین در فیزیک صوت

صدای موسیقیایی: صدایی است که دارای چهار مؤلفه بسامد ، کشش ، جنس و شدت بوده و با این چهار مؤلفه از صدای غیر موسیقیایی متمایز می‌شود.

بسامد (فرکانس): ارتفاع صوت؛ که با تعداد مشخصی ارتعاش (با دوره تناوب معین) در یک بازه زمانی شناخته می‌شود.

کشش (دیرند): مدت زمانی که طول می‌کشد تا صدای مشخصی شنیده شود.

جنس صدا: آن چیزی که صدای یک ساز مشخص را از صدای ساز دیگر متمایز می‌کند. در اثر تداخل امواج هارمونیک با موج اصلی صدای موسیقیایی به وجود می‌آید.

شدت (حجم): مشخص کننده قدرت و میزان بلندی یا کوتاهی صدا است و واحد آن دسی بل db می‌باشد.

اصطلاحات مهم در تئوری موسیقی

ملودی: عبارت است از توالی متناسب صداهای موسیقیایی که یک مفهوم ذهنی درست کند.

ریتم: عبارت است از ضرباهنگ‌های هماهنگ با زمان که سبب می‌شود موسیقی از نظر اجرای زمانی شکلی منظم پیدا کند.

فاصله: وقتی دو صدای موسیقی همزمان اجرا می‌شوند ، کیفیتی به نام فاصله شکل می‌گیرد که ناشی از اختلاف بسامد دو صدا است.

نت: علامت نوشتاری متناظر با هر صدای موسیقیایی

موتیف: مجموعه چند نت با ریتم مشخص کنار هم که یک واحد موسیقی را تشکیل می‌دهند. مانند واژه در زبان.

سکانس – سکوئنس: مجموع چند موتیف که یک جمله موسیقیایی را تشکیل می‌دهند و می‌توانند در سطوح مختلفی تکرار شوند.

گام: وقتی که چند نت (معمولا هفت تا) با یک فواصل مشخصی در امتداد هم قرار بگیرند. گام‌ها مشخص کننده ساختار ملودیک و لحن آهنگ هستند. در موسیقی غربی دو گام ماژور و مینور معروف است.

هارمونی: هماهنگی چند نت با بسامدهای مربوط به هم که همزمان اجرا می‌شوند.

آکورد: اجرای همزمان سه صدا با اصول مشخص و فواصل معین که حس هارمونیک ایجاد می‌کند.

اکتاو: به مجموعه کامل هشت نت از یک نت تا نت هشتم که کیفیت مشابهی با آن دارد.

دانگ (تتراکورد): چهار نت متوالی در یک گام

آلتراسیون: تغییر فواصل در ملودی یا آکورد در بخشی از آهنگ

کادانس: مجموعه نت یا آکوردی که با اجرای فاصله مشخصی نسبت به نت اصلی گام ، باعث احساس خاتمه در جمله موسیقیایی می‌شود.

اصطلاحات موسیقی مربوط به نگارش و علائم

پنج خط حامل: نمایشگر محل قرارگیری نت‌ها و صداها در آهنگ است.

کلید: مشخص می‌کند صدای ساز در چه محدوده‌ای است.

میزان: واحدی از زمان است که موتیف‌های اصلی در آن قرار می‌گیرند.

اصطلاحات موسیقی مربوط به ساختار

بافت: عبارت از مجموعه صداهایی که در موسیقی به کار رفته و نوع تعامل صداها با همدیگر. معمولا سه دسته مهم دارد:

بافت مونوفونیک: تمامی صداها یک نوع ملودی را اجرا می‌کنند. (در موسیقی خاورمیانه و ایران بسیار معمول است.)

بافت پلی‌فونیک: هر صدا (شامل ساز یا صدای انسان) ملودی مشخصی را اجرا می‌کند. اما این ملودی‌ها با هم مرتبط هستند. (در موسیقی دوران رنسانس و باروک اروپا بسیار رواج داشت. در برخی نقاط ایران مانند خراسان رایج است. هم‌چنین در موسیقی سنتی ایران رواج نسبی دارد.)

بافت هموفونیک: بافت غالب موسیقی‌های امروز جهان هموفونیک است. در این بافت یک یا چند ساز یا انسان ملودی اصلی را نواخته و بقیه سازها یا انسان‌ها (در گروه‌های کُر) صداهای آکوردهای هماهنگ با ملودی اصلی را اجرا می‌کنند. در موسیقی اروپا از دوران متأخر باروک و کلاسیک به این سمت ، انواع موسیقی‌های غربی مانند پاپ ، راک ، بلوز ، جز و … دارای چنین بافتی هستند. بافت هموفونیک در موسیقی سنتی ایران تقریبا وجود ندارد و تلاش‌هایی که در این زمینه صورت گرفته چندان اثربخش نبوده است. اما در موسیقی‌های تلفیقی ایرانی مانند ارکسترال و پاپ ایرانی ، بافت هموفونیک با قدرت تمام وجود دارد.

اصطلاحات موسیقی مربوط به تنظیم و اجرا

ارکستر: مجموعه‌ای از نوازندگان و خوانندگان که قطعات موسیقی را اجرا می‌کنند. به تناسب نوع آهنگ و تعداد موزیسن‌ها ، انواع مختلف ارکستر وجود دارد. مانند ارکستر مجلسی ، ارکستر سنفونیک ، کوارتت (ارکستری متشکل از چهار نوازنده) کوئینتت (پنج نوازنده) و … .

پارتیتور: نت نوشته شده برای مجموع سازهای ارکستر

رهبر ارکستر: شخصی که با زبان نشانه‌ای و علامت‌های ویژه اعضای ارکستر را رهبری می‌کند.

اصطلاحات مربوط به سرعت موسیقی

تمپو: میزان سرعت اجرای موسیقی که در قیاس با زمان مشخص می‌شود.

آلِگْرو: تمپوی سریع

مُدِراتو: تمپوی متوسط

لِنتو: تمپوی کم

اَچِلِراندو: افزایش سرعت اجرای موسیقی

ریتارداندو: کاهش سرعت اجرای موسیقی

اصطلاحات مربوط به شدت و داینامیک موسیقی

فورتیسیمو: اجرا با شدت و طنین بالا

پیانیسیمو: اجرا با شدت و طنین پایین

کْرِشِندو: افزایش شدت اجرای آهنگ

دی‌کرشندو: کاهش شدت اجرای آهنگ

اصطلاحات موسیقی مربوط به فرم

فرم موسیقی: کیفیتی رفتاری در موسیقی می‌باشد که بخش‌های مختلف موسیقی را از نظر شروع و خاتمه زمانی مشخص می‌کند. مانند بخش‌های اکسپوزیسیون ، بریج ، دولوپمان و کودا که هر کدام از نظر زمانی و محتوایی موقعیت مشخصی دارند. و در نسبت معینی با هم می‌باشند.

واریاسیون: یک جمله یا سکانس یا مجموعه‌ای از آن‌ها به شیوه‌ای تکرار شود که احساس تنوع در شنونده ایجاد کند.

تضاد: یک ملودی به شکل دیگری تکرار شود یا همان ملودی با ساز دیگری تکرار شود. هدف تضاد نیز ایجاد تنوع است.

فرم باینری یا دو تایی: نوعی از فرم است که به سادگی از دو بخش تشکیل شده.

فرم سه تایی: شامل سه بخش که بخش دوم در تضاد با بخش اول (یا واریاسیونی از آن) باشد سپس بخش سوم عیناً یا در شباهت با بخش اول اجرا گردد.

فرم سنفونی: یک فرم پیچیده برای ارکسترهای بزرگ

اصطلاحات موسیقی مربوط به سازها و سازشناسی

سازهای زهی (کوردوفون): سازهایی که از سیم تشکیل شده و با کمان (آرشه) و یا پیک (مضراب) نواخته می‌شوند. زهی آرشه‌ای مانند ویولن و کمانچه ، و زهی مضرابی مانند گیتار و سه‌تار.

سازهای بادی (ائروفون): که از ورود خروج ستون‌های هوا برای ایجاد صوت استفاده می‌کنند. دارای دو دسته مهم بادی چوبی (مانند نی و فلوت) و بادی برنجی (مانند ترومپت) هستند.

سازهای کوبه‌ای (مِمْبرافون): سازهای ضربی مانند تنبک ، طبل ، دف. از آن جهت ممبرافون نامیده می‌شوند که از پوسته حیوانات برای ضرب استفاده می‌کنند.

سازهای زهی کوبه‌ای: سازهایی مانند پیانو و سنتور که تلفیقی از زهی و ضربی هستند و با چکش روی آن‌ها نواخته می‌شود.

پرده (فْرِت): در سازهای زهی مانند گیتار ، پرده نقش جدا کننده برای نت‌ها را بازی می‌کند.

کلاویه: در ساز پیانو ، کلاویه کلیدی است که به چکشی متصل است که هنگام فشردن کلاویه ، چکش روی سیم فرود آمده و ضربه می‌زند و تولید صدا می‌کند.

اصطلاحات مربوط به موسیقی ایرانی

مقام: یک کیفیت مشخص لحنی که از فواصل ویژه موسیقی ایرانی پدید می‌آید و در برابر گام در موسیقی غربی قرار می‌گیرد. فواصل ویژه‌ای در موسیقی ایرانی اجرا می‌شوند ، مانند فواصل مجنب و پیش‌طنینی که شامل ربع پرده‌ها هستند و در موسیقی غربی وجود ندارند.

گوشه: نوعی آلتراسیون در مقام‌ها که سبب تغییر فواصل در بخشی از ملودی می‌گردد.

دستگاه: به مجموعه یک مقام و گوشه‌های زیرمجموعه آن دستگاه گفته می‌شود. مانند سه‌گاه ، چهارگاه ، راست‌پنجگاه ، شور ، ماهور ، همایون و نوا.

آواز: نوعی مقام با مجموعه گوشه‌هایش هست که از نظر ترتیب و توالی نت‌ها مشابه یکی از دستگاه‌های بالاست ، اما نت شروع (در اصطلاح موسیقی ایرانی: شاهد) و نت پایان (در اصطلاح موسیقی ایرانی: ایست) در آن‌ها متفاوت است. مانند آوازهای بیات ترک (زند) ، ابوعطا ، دشتی و افشاری که از ملحقات دستگاه شور و آواز اصفهان که از ملحقات دستگاه همایون هستند.

اصطلاحات مربوط به موسیقی الکترونیک

سینتی سایزر: یک سخت‌افزار یا نرم‌افزار که کارش تولید و شبیه‌سازی صداها به صورت دیجیتالی است.

وی اس تی: مجموعه‌های فرعی از سینتی سایزرها که دارای بانک صداهای سنتز شده هستند.

کمپرسور: تعدیل شدت صدا و حذف ریزصداهایی که از میزان مشخصی بالاتر است.

اکوالایز: تعدیل محتوای بسامدی صوت در تناظر با شدت صدا (واحدهای هرتز در تناظر با دسی بل) و حذف ریزصداهایی که دارای بسامد غیر قابل قبول است. (یا از محدوده پهنای باند استاندارد خارج است.)

پنینگ: انتقال منبع صدا به راست یا چپ

دی‌نویز: حذف صداهای متمایل به خش از محتوای صوت

در این مقاله فهرست ۵۹ واژه‌ای از اصطلاحات موسیقی را در بخش‌بندی‌های مختلف ذکر کردیم. نظرات خود را راجع به این فهرست به ما بگویید: لینک ارتباطی تلگرام